Historia rozwoju rzemiosła w Białymstoku sięga czasów Jana Klemensa Branickiego. W połowie wieku XVIII następuje wielki rozkwit miasta, a co za tym idzie i instytucji publicznych powoływanych na podstawie przywilejów hetmańskich. Jak czytamy w pracy profesora Adama Dobrońskiego- "Białystok historia miasta"- Rzemieślnicy uzyskali od Branickiego prawo do zakładania cechów w trzecim z kolei przywileju dla Białegostoku z roku 1760. Znalazł się w nim zapis, iż miasto to może - "bractwa i cechy wszystkie rzemieślnicze ordynować, artykuły układać. Magistrowie zaś w kunsztach swoich doskonali, czeladź dobrze wyuczoną wyzwalać".

Partaczy wysiedlano o mile ...

W roku 1769 weszła w życie obszerna ustawa cechowa, w która otwierała możliwość wstąpienia do cechu każdemu przybyłemu do Białegostoku rzemieślnikowi bez względu na jego wyznanie. Jednocześnie zakazywano w promieniu jednej mili od granic miasta uprawiania rzemiosł przez nie zrzeszonych "partaczów", jak i sprzedaży wyrobów rzemieślniczych przez osoby postronne. Każdy "brat cechowy" winien był posiadać broń i stawiać się na popisy strzeleckie cztery razy do roku. Cechy miały pieczęć, chorągiew i bęben. Najważniejszą cechą pozostawała godność majstrów a także solidarność i rzetelność. Powszechnie obowiązującym był zwyczaj, że jeśli majster nie uzgodnił ceny z klientem, to żaden inny przedstawiciel Cechu nie śmiał brać takiego zlecenia. Z zapisów historycznych wiadomo, że 16 maja 1759 roku powstał cech skórzany, 25 lutego 1769 cech metalowy, a 18 maja 1769 cech budowlany.

Hetmańskie przywileje zapewniały swobodę

U schyłku życia Jana Klemensa Branickiego w roku 1771 miasto mogło się pochwalić ponad 200 rzemieślnikami reprezentującymi różne profesje. Sprowadzono ich przeważnie z Prus i zatrudniano dla potrzeb dworu, miasta oraz licznych hetmańskich włości. Na podstawie inwentarza miasta z 1771/1772 można określić ok. 120 rzemiosł i innych zajęć zarobkowych mieszkańców. Najczęściej wymieniano rodzaje rzemiosł: spożywcze ( 72 jednostki tej branży z przewagą piwowarów, ale było też 12 piekarzy, 8 kucharzy i 7 rzeźników), włókiennicze i odzieżowe (38 krawców, razem 45 rzemieślników), skórzane (50 osób w tym połowa to szewcy), budowlane (33 w 12 specjalnościach), metalowe (27, a wśród nich zegarmistrz, 3 producentów gwoździ), drzewne (23 rzemieślników wśród nich 6 stolarzy i 6 stelmachów). Przywileje nadane przez Jana Klemensa Branickiego zabezpieczały rzemieślnikom byt i swobodę osobistą umożliwiały uczestnictwo we władzach. Pustoszące nasz kraj wojny oraz kolejne rozbiory Polski zdegradowały także organizacje rzemieślnicze. W roku 1893 dochodzi do ostatecznej likwidacji organizacji cechowych której dokonują władze carskie.

"Chałupnicy" w niepodległej Polsce

Odbudowanie samorządności rzemieślniczej następuje dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918. Początkowo miały one charakter organizacji społeczno-kulturalnych. Dopiero rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 7.06.1927 roku o prawie przemysłowym stworzyło możliwość powołania Izb Rzemieślniczych jako organizacji samorządowych. Otworzyło to drogę do rozwoju rzemiosła, rozwoju jego interesów gospodarczych i społecznych. Pierwsze lata niepodległej Polski okresu międzywojennego były niezwykle trudne. Zwiększało się bezrobocie wśród osób dawniej zatrudnionych w zakładach rzemieślniczych. Prowadziło to do konkurencji wytwórców nielegalnych którzy nie płacili podatków i nie otrzymywali świadczeń publicznych. Powstała duża grupa tzw. "chałupników" wykonująca pracę w domu na zamówienie kupców i przedsiębiorców za niewielkie pieniądze. Sytuacja materialna rzemieślników dramatycznie się pogarszała. Cechy przerwały swoją działalność we wrześniu 1939 roku. W czasie okupacji nie działały ani cechy ani organizacje rzemieślnicze. Życie gospodarcze zostało całkowicie zdezorganizowanie, a miasto zniszczono prawie w 80%.

W Polsce Ludowej

Po wojnie do końca 1945 roku powołano cechy rzemieślnicze we wszystkich we wszystkich miastach powiatowych. Pierwszymi cechami, które powstały były cechy białostockie: fryzjerski, krawiecki, metalowy, szewsko-cholewkarski i rzeźniczo-wędliniarski. Następuje systematyczny wzrost zakładów, zatrudnionych tam pracowników i uczniów. Polityka popierania rozwoju rzemiosła nie przetrwała jednak długo. W latach 1949 - 1954 następował proces regresyjny rzemiosła w całym kraju i oczywiście na Białostocczyźnie. Rok 1956 przyniósł generalną zmianę polityki rządu wobec rzemiosła. Na skutek pomyślnych dla rzemiosła decyzji ekonomicznych i organizacyjnych zwiększa się ilość zakładów, pracowników i uczniów. W Białymstoku działają cechy rzemiosł metalowych, włókienniczych, skórzanych i różnych. Ważną datą rozwoju rzemiosła na Białostocczyźnie jest 24 marca 1958 roku, kiedy to na Walnym Zgromadzeniu Cechów Białostockich podjęto Uchwałę o budowie w czynie społecznym Wojewódzkiego Domu Rzemiosła.

Nowa siedziba w czynie społecznym

Aktu erekcyjnego dokonał 29 listopada 1959 roku przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku - Stanisław Juchnicki. Zarząd Cechu Rzemiosł Różnych w Białymstoku administrował w tym czasie czterema cechami białostockimi - odzieżowym, włókienniczym, metalowym i skórzanym. Prowadził dla tych cechów wspólne biuro. W roku 1966 z Cechów białostockich wyodrębniono mieszkańców rzemieślników powiatu łapskiego i utworzono samodzielny cech w Łapach. Według stanu z dnia 31 XII 1967 Cech Rzemiosł Różnych w Białymstoku liczył 436 osób. W styczniu 1970 roku w wyniku decyzji WRN w Białymstoku zostaje powołany nowy Cech Rzemiosł Różnych dla powiatu białostockiego. Ubyło więc członków, a teren działania Cechu ograniczył się do miasta Białystok. Wg stanu z końca kwietnia 1970 roku stan członków Cechu wynosił 313 osób. Obecnie, wg stanu z 31 XII 2002 Cech skupia 188 zakładów w różnych branżach.